LASTİK ve JANTLARDA TEKNİK BİLGİLER
LASTİĞİN YAPISAL ÖZELLİKLERİ
http://img841.imageshack.us/img841/1575/beznazwypea.png
Tekerlek lastiklerinin yapılarında, gerekli yüksek mukavemeti karşılamak üzere Nylon, Rayon, Polyester gibi elyaf esaslı kordlar ile çelik kordlar bulunmaktadır. Topuk dayanımları ise çelik teller yardımıyla sağlanır. Birbirinden farklı karakterdeki bu elemanların birarada tutulması ve hizmet anında zeminle temasın güvenle sağlanması ile yanaklardaki esneme kabiliyetinin verilmesi görevini lastik karışımı üstlenir. Lastik karışımını Doğal ve Sentetik kauçuklar ile ana dolgu olarak Karbon Karaları oluşturur. Bunlara ilave olarak koruyucular adı altındaki kimyasallar ile lastiğin “elastik” hale gelmesini sağlayan vulkanizasyon elemanları bulunmaktadır. Karışımın işlenmesi ve homojenliği için kimyasal yağlar kullanılır. Lastikler gövde yapılarına göre iki ana gruba ayrılır.
http://img687.imageshack.us/img687/395/99307265.png
Değişen ve gelişen otomotiv sektörünün gereksinimlerini karşılamak üzere geliştirilen bir yapıdır. Bu lastiklerde gövde yapısı, üstün özellikli rayon, nylon, polyester gibi tekstil esaslı kordların lastiğin dönüş yönüne 90 derecelik açı yapacak şekilde yerleştirilmeleri sonucu oluşan karkasın üzerine, taban merkez çizgisine paralel tekstil esaslı kordlardan oluşan kuşaklar ile belirli açıda çelik kord kuşak katlarının tatbik edilmesi sonucu oluşan yapıdır. Aynı zamanda Radyal yapı, sadece tekstil esaslı ve lastiğin dönüş yönüne göre sıfır derece ve belli açıdaki kordlardan oluşan kuşakların tatbik edilmesiyle de oluşabilir. Ölçü tanımında "R" harfi ile belirtilir.
Çapraz Katlı Lastikler
Lastik teknolojisinin başlangıcında kullanılan ilk gövde yapısıdır. Bu lastiklerin gövdesini oluşturan tekstil esaslı “kord” iplikleri birbiri üzerine, lastik dönüş yönüne 35-40 derece açı yapacak şekilde çapraz olarak yerleştirilmiştir. Bu yapı “Diagonal” veya “Konvansiyonel” olarak da adlandırılır. Ölçü tanımında “-” veya “D” ile belirtilir
TUBELESS VE TUBE-TYPE LASTİK
http://img98.imageshack.us/img98/3741/60528309.png
Araçlarda yüke karşılık gelen tepki kuvvetini karşılayan, lastikler ile jant arasına sıkıştırılan hava basıncıdır. Lastikler sadece hava basıncının sıkıştırıldığı kılıflardır. Sıkıştırılmış hava basıncının tutulması, iç lastiklerle veya dış lastiklerin iç kısmına tatbik edilen ve sızdırmazlık sağlayan liner tabaka yardımıyla sağlanır. İç lastikli kullanılan dış lastiklere Tube-Type, iç lastiksiz kullanılan dış lastiklere Tubeless lastik denir.
http://img121.imageshack.us/img121/2652/66356332.png
“PİRELLİ (P) 185/60 R 14 82 V P6000 TUBELESS” ölçü ifadesinde;
PİRELLİ Üretici firma
(P) Binek otomobil lastiği
P6000 Lastik desen kodu
185 Nominal kesit genişliği (mm. cinsinden)
60 Kesit oranı, seri (basıklık)
R Gövde yapısı (radyal)
14 Jant çapı (inç cinsinden)
82 Yük indeksi
V Hız sembolü (max. 240 km/saat)
TUBELESS İç lastiksiz
http://img812.imageshack.us/img812/3267/91524103.gif
185 / 60 R 14 82 V P6000
Kesit Genişliği ve Kesit Oranı (Seri-Basıklık)
185 / 60 R 14 82 V 185 / 60 R 14 82 V
Yük İndeksi
185 / 60 R 14 82 V
Yük indeksi, bir lastiğin hız sembolü ile belirtilen en yüksek hızda taşıyabileceği azami yükü belirten bir kodlamadır. Yük indeksleri tablosunda, farklı yük indekslerine tekabül eden, lastik başına taşınabilecek azami yük miktarları kg. cinsinden verilmiştir.
http://img684.imageshack.us/img684/1135/37936182.gif
Lastik Taban Ömrü
http://img718.imageshack.us/img718/4122/55974039.gif
Hız Sembolü ve Kategorisi
Hız sembolü, bir lastiğin yük indeksi ile belirtilen azami yükte yapabileceği maksimum hızı ifade eden bir kodlamadır. Hız sembolleri tablosunda ise harflerin belirttiği maksimum hızlar verilmiştir. Hız kategorisi ise ölçü tanımlaması içinde gösterilen, lastiğin 240 km/saat üstü hızlarda kullanılabileceğini ifade eden kodlamadır.
185 / 60 R 14 82 V
255 / 40 ZR 17 (94)
http://img88.imageshack.us/img88/985/21205568.gif
Lastikte Yük Indeksi Hız Sembolünün Önemi
Tüm lastik üreticilerinin yazılı ve sözlü tavsiyelerine rağmen, piyasada; araçtaki orijinal lastikten daha düşük yük indeksli ve hız sembollü lastik kullanma eğilimi vardır. Böyle bir uygulama, araç el kitapçıklarında da belirtildiği gibi teknik olarak uygun değildir. Piyasa, lastik yanağında belirtilen servis tanımlamalarının (yük indeksi ve hız sembollerinin) önemini kavramış değildir. Teknik kataloglarda belirtilenin aksine, birçok araç kullanıcısı; teknik olarak yaptıklarının yanlış olduğunu bilerek, ekonomik nedenlerle aracın orijinal lastiğindeki servis tanımlamalarından daha düşük lastikleri takmaktadır. Kendilerine sorulduğunda verdikleri cevap ise:
v Aracımın hızı ve orijinal lastiklerin hız sembolü “H” (210 km/saat) veya “V” (240 km/saat) olmasına rağmen, ben aracımı sadece şehir içinde ya da uzun yolda düşük hızlarda kullanıyorum, şu an benim için en ideal lastik “S” (180 km/saat) veya “T” (190 km/saat) hız sembollü olandır.
v Hem aracımı daha düşük hızda kullanacaksam neden daha fazla ücret ödeyerek orijinal lastiklerle aynı yük indeksli ve hız sembollü lastik takayım? Üstelik bunun yasal bir sakıncası da yok !
Bu durumda, lastik yanaklarında belirtilen servis tanımlamalarının önemini anlatmak ve araca en uygun lastiği vermek ve de aksi durumlarda ne gibi sakıncaların doğabileceğini açıklamak; müşteri nezdinde uzman olan, yetkili lastik satıcısının sorumluluğundadır. Lastik işi ile uğraşan herkesin lastik kullanımı, bakımı ve onarımı konularında bilgi sahibi olması gerekir. Araçta yol ile teması sağlayan tek eleman lastiktir. Lastik ölçüsü, servis tanımlamaları (yük indeksi ve hız sembolü) ve şişirme basıncı, karşılıklı etkileşim içinde olan bir bütünü temsil eder. Bütünü oluşturan bu faktörlerden herhangi birisi değiştirildiğinde, lastiğin araç altında vereceği performans olumsuz yönde etkilenir.
Orijinal lastik; araç ve lastik üreticisi firmaların ortaklaşa çalışarak, tüm koşullarda, araçtan en iyi performansı aldıkları lastiktir. Orijinal lastik; yolda mükemmel tutunma sağlayarak, aracın tasarım hızına ve yükün hareket halinde araç üzerindeki dağılımına en iyi uyum sağlayan lastiktir. Daha düşük servis tanımlamalarına sahip lastiğin kullanımı, aşağıdaki olumsuzlukları doğurur:
Araca daha düşük hız sembolüne sahip bir lastik takıldıysa, termo-mekanik baskı arttığından lastik daha fazla ısınır ve lastiğin yapısındaki karışımların bozulmasına neden olur. En tehlikelisi ise; sürücü, bu tür bozulmaların farkına varamaz ve lastiğin performansına ihtiyaç duyduğu bir tehlike anında, ölümle sonuçlanabilecek kaza ile karşı karşıya kalabilir.
175/65 R 14 82T ölçüsünde servis tanımlamalarını (82 T) incelersek;
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi ölçü ifadesinden hemen sonra gelen sayısal değer yük indeksidir. Örnekte bu değer “82” = 475 kg.’dır.
Yukarıdaki örnekte, ölçü ifadesindeki yük indeksinden hemen sonra gelen harf hız sembolüdür. Örnekte, bu harf “T” = 190 km/saat’ tir.
Eğer araca, orijinal fabrika çıkışı 175/65 R 14 82H P4000 TL takılmışsa yenileme sırasında 175/65 R 14 82T P2500 TL lastik takılmamalıdır. Çünkü, yeni takılan lastik orijinale göre 20 km/saat daha düşük hız sınırına göre dizayn edildiği için mukavemeti daha düşüktür.
Kış lastiklerinde (M+S) veya Rainforced lastiklerde hız sembolleri orijinal lastikten daha düşük olabilir. Bu durumda, lastik üzerinde belirtilen maksimum hız sembollerine uyulmalıdır. Yedek lastik özel tip olabilir (Temporary Only), bu durumda da lastik üzerindeki hız sembolü geçerlidir.
Araç lastiklerinde emniyet limitleri çok yüksektir. Ancak daha düşük yük indeksli lastik takılması durumunda, lastiğin çalışması sırasında emniyeti tehlikeye düşüren sakıncalar doğabilir. Çünkü lastikler araç altında sürekli olarak değişken yüke maruz kalır. Virajlarda, eğimli yollarda ve frenleme esnasında lastik başına gelen yük, statik durumunda gelen yükten çok daha fazladır. Dinamik yük altındaki lastik deforme olur (karkasın şekil değiştirmesi, ezilmesi) ve ısınır. Lastikte oluşan bu gerilmeler bazen emniyet sınırlarını zorlar. Araca takılan orijinal lastik bütün bu gerilmeleri rahatlıkla karşılar. Ancak daha düşük yük indeksli lastikte ise problem çıkabilir. Eğer araca, orijinal fabrika çıkışı 215/65 R15 100T TL lastik takılmışsa, yenileme sırasında 215/65 R 15 95H lastik takılmamalıdır. Bu yapılırsa, fabrika çıkışı 800 kg yük taşımaya göre dizayn edilmiş lastik takılan bir araca, 690 kg yük taşıma kapasiteli lastik takılmış ve böylece lastiğe % 16 oranında aşırı yükleme yapılmış olur.
Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı, lastik değişimlerinde, bir tavsiyede bulunmadan önce lastik yanak yazılarına muhakkak dikkat edilmelidir.
Lastikte hız kategorisinin önemi
Otomobil lastiklerinin ölçü tanımlamasında, VR (210 km/saat üstü) ve ZR (240 km/saat üstü) ile ifade edilen hız kategorileri vardır. Bunlar eski tip işaretlemelerdir.
Otomotiv sektöründeki gelişmelere paralel olarak artan araçların gücü ve dolayısıyla hızına bağlı olarak yeni lastiklerin geliştirilmesi zorunlu olmuştur. Bu lastikler önceleri en üst hız limitindeki araçların lastiklerinden daha fazla hız yapabilen araçlar için geliştirilmiş lastiklerdir. Ancak, araçların hız limiti sürekli artmış ve bu hız limitlerini simgeleyen kodlar da buna bağlı olarak ilave edilmiştir. Araçlarda en üst hız limiti 210 km/saat iken, bu hız limitini aşan bir araç geliştirildiğinde VR ifadesi koyularak 210 km/saat’ın üstünde kullanılabilecek lastikler geliştirilmiştir. Daha sonra gerek maliyet gerekse lastikten alınan performansın optimizasyonu faktörleri nedeniyle aracın yapabileceği azami hızla sınırlı lastiklerin talebi artmış ve yeni hız sembollerinde lastiklerin üretimi yapılmaya başlamıştır. Aynı durum ZR (240 km/saat üstü ) hız kategorisi için de geçerlidir.
Günümüzde yüksek performas lastikleri VR ve ZR ifadeleri ile simgelenir. Lastikte bu ifadelerin lastiğin hız kategorisini mi yoksa sadece radyal yapıyı mı belirttiği ölçü tanımlamasındaki gösterim şekline göre değişir.
a) 225/55 ZR 16 (95)
Örneğinde; ölçü tanımlaması içinde yer alan ZR, hız kategorisini temsil eder ve lastiğin 240 km/saat ve üstü hızlarda kullanılabileceğini belirtir. Parantez içinde yazılan (95) ise yük indeksini gösterir. Buradaki yük indeksiyle katalogda belirtilen, lastik başına gelen yük 240 km/saat hıza kadar geçerlidir. Lastikle bu hız aşıldığında yükün azaltılması gerekmektedir. Eğer yük indeksi yoksa, lastik üreticisi firmaya danışılmalıdır.
b) 225/55 ZR 16 95W
Örneğinde ise yük indeksi ve hız sembolü açık olarak verilmiştir. Bu lastikte 270 km/saat maksimum hız sınırlaması vardır. Burada ZR ifadesi sadece lastik gövdesinin (karkas) yapısını (Radyal) belirtir.
225/55 ZR 16 95W 225/55 R 16 95V
Ölçü tanımlamasında ise, hız sembolü hariç herşey (kesit genişliği, seri, yapı, jant çapı ve yük indeksi) aynıdır.
Bu durumda, orijinal lastiği 225/55 ZR 16 95W olan bir araca yenilemede 225/55 R 16 95V servis tanımlamalı bir lastik takılamaz. “W” 270 km/saat, “V” 240 km/saat.
Lastik yenilerken, orijinal lastiğin servis tanımlamalarına sadık kalınmalıdır. Eğer lastiğin orijinalliği konusunda bir şüphe varsa; araç el kitapçığına bakılmalı, araç üreticisi firmaya ya da lastik üreticisi firmaya danışılmalıdır. Piyasada değiştirme safhasında veya eşdeğer lastik kullanımında, “V” ve “VR” işaretli lastikler mutlaka aynı ölçü ve “W” veya “ZR” hız sembollü lastiklerle yenilenmelidir. Tersi durumda, sözü edilenden daha düşük karakteristiğe sahip lastik ile kesinlikle değiştirilmemelidir.“VR” hız sembollü lastik takılı araç, eğer onaylanmış azami hızı 240 km/saat’I aşmıyorsa “V” hız sembollü lastik takılabilir; daha yüksek hıza sahip bir araç ise W veya ZR sembollü lastik takılmalıdır. “ZR” sembollü lastik takılmış otomobilin onaylanmış (homologe edilmiş) hızı eğer 270 km/saat’i aşmıyorsa “W” hız sembollü lastik takılabilir. Bununla beraber, 235/50 ZR 16 95 W ölçüsünde olduğu gibi, lastik değişiminde ZR hız kategorisine veya W hız sembolüne sahip lastikler takılabilir.
DOT Açılımı ve Lastiğin Üretim Tarihi
DOT XJ J3 XJJX 0103 ifadesinde
DOT A.B.D. ve Kanada onay sembolü
XJ Üretici firma ve üretildiği fabrika kodu
J3 Lastik ölçüsünü belirten kod
XJJX Lastik tipini belirten kod
0103 Üretim tarihini (2003'in 01. Haftasını) göstermektedir.
http://img41.imageshack.us/img41/8228/86555459.gif
Jant Bilgileri ve Özellikleri
Araçlarda lastik ve jant ayrılmaz iki üründür. Lastiklerin çalışması esnasındaki kuvvetler jantlara da aynı oranda etki yapar, keza lastik ve jant tek bir parça gibi hareket eder. Lastik ile jant kesinlikle birbirine uyumlu olmalıdır. Ölçülendirme lastiğin janta veya tekerlek olarak araca takılması durumunda yapılır.
Tubeless radyal otomobil lastikleri, hızlı, keskin viraj alma sırasında oluşan yan kuvvet sonucu veya düşük şişirme basıncı ile kullanım sırasında lastik topuğunun yuvasından kayarak jant kanalına düşmemesi için tubeless setine sahip “Tubeless Jant”lara takıllırlar.
Jant Yazı ve İşaretlemeleri
Jantın üzerinde kullanıcıyı bilgilendirici ve uyarıcı bazı bilgiler vardır;
“5½ J X 14 CH 36 0203 70259” örneğinde:
5½ Kesit genişliği (inç)
J Jant damak (flanş) profili
14 Jant çapı (inç)
X Tek parçalı (monoblok, tubeless) jant
CH Janttaki "tubeless seti" tipi
36 Jant off-seti (mm)
0203 Jantın üretim tarihi (ay-yıl)
70259 Jantın seri numarası
Jant TipleriPirelli otomobil lastiklerinin (bazı desenlerde) hem “tube-type” hemde “tubeless” tipi mevcuttur. Ancak günümüzde hemen hemen tüm otomobil lastikleri tubeless olarak üretilmektedir. Emniyet açısından bu önemli bir ihtiyaç olmuştur. Tubeless lastikler mutlaka özel topuk yuvası ve setleri olan jantlara takılmalıdır.
Böylelikle yüksek hızda yanlardan gelen büyük güç altında veya düşük havalı kullanımda lastiğin topuğunun janta oturan bölümünün yerinden oynaması önlenmiş olur. Bu tip jantların tiplerine göre şekilde gösterildiği gibi doğru yönden takılıp sökülmesi gerekir.
http://img808.imageshack.us/img808/6210/32931272.gif
Böylelikle, sadece lastik topuğunun kırılması sonucu kullanım dışı kalması değil, ani hava tahliyesi sonucunda gerek maddi ve gerekse cana gelebilecek zararlar önlenmiş olur. Değişik jant tipleri aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Jant damak (flanş) tipleri
http://img34.imageshack.us/img34/2497/20628646.gif
Lastik Takma ve Sökme İşlemleri
TAKMA İŞLEMİ (MONTAJ): Lastik topukları ve jantın her iki damağına, kaydırıcı (bu işlem için özel olarak üretilmiş solüsyon), fırça ile sürülmelidir. Lastik şişirme işlemi supap iğnesi takılı olarak yapılmalıdır. Azami şişirme basıncı 51 PSI (3.5 Bar) kuralına dikkat edilmelidir.
Eğer lastik topuğunun jant damağına tam olarak oturmadığı görülüyorsa, lastik havası tamamen boşaltılmalı, kaydırıcı olarak sulandırılmış sabun tekrar sürülmeli ve lastik daha önceki konumuna göre jant üzerinde döndürülerek iğne takılı olarak şişirme tekrarlanmalıdır.
SÖKME İŞLEMİ (DEMONTAJ):Topuk düşürme işlemine muhakkak jantın supabının takılı olduğu yerden başlanmalıdır. Supap bölgesinden yapılacak topuk düşürme işlemi jantın her iki tarafı için de geçerlidir. Aynı zamanda, jant üzerinde üreticisi tarafından herhangi bir bilgi verilmiş ise buna uyulması gerekir.
Bu tavsiyelere uyulmadığı taktirde, lastik topuğunda tamiri mümkün olmayan hasarlar meydana gelebilir. Topuğu hasar görmüş bir lastiğin kullanılması ise çok tehlikelidir.
Uygun bir takma-sökmede, jant özelliklerinin bilinmesi zorunluluktur
ÖLÇÜ DEĞİŞİMİ
Tekerlek Ölçüleri ve Seri Kavramı
Ölçü değişimlerinin hangi kriterlere göre yapıldığının iyi anlaşılması için tekerlek ölçülerinin iyi bilinmesi gerekir. Araca monte edilecek lastik ve jant bir bütün olarak değerlendirilir ve ölçüler de buna bağlı olarak alınır. Burada önemli olan ölçülerin alındığı E.T.R.T.O.nun belirttiği ölçü jantına dikkat etmektir. Keza teknik tablolarda belirtilen değerler, altı çizili olan bu janta takılı lastiğin değerleridir. Bu ölçülerin tanımları aşağıda verilmiştir:
http://img98.imageshack.us/img98/7026/98937860.gif
NOMİNAL KESİT GENİŞLİĞİ (KG)
E.T.R.T.O. (Avrupa Lastik ve Jant Teknik Organizasyonu) ölçü jantına takılı, öngörülen şişirme basıncında şişirilmiş yeni bir lastiğin 24 saat bu durumda bekletildikten sonra dıştan dışa yanaklar arası ölçülen en geniş mesafesidir. Bu ölçüme lastik yanağı üzerindeki koruyucu zırh, kabartma yazı ve rakamlar dahil değildir.
KESİT YÜKSEKLİĞİ (KY)
Yeni lastiğin janta oturduğu topuk noktasından lastik tabanına kadar olan yüksekliktir.
LASTİK ÇAPI (Ç)
Janta takılmış ve şişirilmiş yeni bir lastiğin dış çapıdır.
JANT ÇAPI (JÇ)
Lastik topuğunun oturduğu jant yüzeyinin çapıdır.
JANT GENİŞLİĞİ (JG)
Lastik topuklarının oturduğu jant damakları arasının içten içe olan mesafesidir.
STATİK YÜKLÜ YARIÇAP (SYYÇ)
Öngörülen basınçta şişirilmiş lastiğin öngörülen yük altında, jant merkezi ile yere temas ettiği nokta arasındaki mesafedir.
SERBEST YARIÇAP (SYÇ)
Öngörülen şişirme basıncında şişirilmiş bir lastiğin yüksüz durumda, jant merkezi ile yere temas ettiği nokta arası mesafedir.
DÖNME ÇEVRESİ (DÇ)
Öngörülen yük ve şişirme basıncındaki çekici aksa takılı lastiğin, bir tam dönüşte
(1 turda) katettiği mesafedir.
EZİLME
Statik yüklü yarıçap ile serbest yarıçap arasındaki farktır.
Otomobil lastiklerinde standart seri 80’dir. 165 R 13 veya 155/80 R 13 gibi.
Basık Seriye Geçiş (+1 ve +2 inç)
Otomobillerde mevcut lastiklerin geniş tabanlı daha basık seri lastiklerle değiştirilip değiştirilemeyeceği ve hangi ölçünün en uygun olacağı sorusu kullanıcılar tarafından sık sık gündeme getirilmektedir. Otomobil lastiklerinde orijinal ölçü lastiğin ve jantın yerine basık serili bir lastiğe geçilebilmesi bazı kurallara bağlıdır. Araçta mevcut olan performansın azalmaması yeni takılacak ölçünün teknik değerlerinin orijinaline yakınlığı oranında sağlanır. Yanlış lastik ölçüsü seçimi tehlike ve kayıp demektir. Değişimlerde temel ilke, araç altındaki orijinal tekerleğin dönme çevresine sadık kalmaktır. Başka bir ifadeyle, değişim sonucunda aracın yerden yüksekliği değişmemeli veya çok yakın toleranslarda olmalıdır. E.T.R.T.O. da verilen tablodaki değerlere sadık kalınmalıdır. Değişimlerde özellikle jant off-set’ine dikkat edilmelidir.
Basık seriye geçerken yeni lastiğe karar verilmeden önce, aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:
- Araç üreticisinin onayladığı ve önerdiği (eğer varsa) diğer bir ölçü takılmalı,
- Aynı çapta yada daha büyük çapta lastik takılacaksa aracın yerden yüksekliğine uygun olmalı,
- Yük indeksi ve hız sembolü ya da kategorisi (kar lastikleri hariç) orijinal lastikle aynı veya daha yüksek olmalı,
- Takılacak yeni jantın belirlenen lastik ölçüsü için tabloda verilip verilmediğine bakılmalı,
- Aynı off-set’e sahip olmalı veya daha geniş jant takılması durumunda ölçü farkı, aracın mekanik ölçüleri ile küçük toleranslarla uyuşmalı,
- Jantın kesit genişliği ya aynı yada aracın mekanik ölçülerine uygun olmalı,
- Bijon delik sayısı ve çapları aynı olmalı,
- Aracın porya yüzeyi ile aynı olmalı (jantın göbeği ve porya ile göbekten merkezlemeli bağlantılarda jant göbek delik çapı ile porya çapının birbirine uygun ölçülerde ve toleranslarda olması çok önemlidir),
- Direksiyon tam tur çevirildiğinde, çamurluklara ve rot başlarına lastiğin sürtüp sürtmediğine bakılmalı,
- Arkaya 3 kişi oturduktan ve bagaja 50 kg. yük konulduktan sonra araç sert bir şekilde esnetildiğinde arka çamurluk içlerine lastik omuzlarının veya yanak kısımlarının sürtüp sürtmediğine bakılmalı,
- Yeni lastiği taktıktan sonra araç üreticisi firmanın önerdiği değerlerde lastik şişirme basınçlarının ayarlanmasına dikkat edilmelidir.
Eğer yukarıda belirtilen şartlara uyulmazsa;
¨ Mekanik aksam ve lastiğin topuk vs.ne zarar verme riski,
¨ Sürüş zorlukları,
¨ Yakıt tüketiminin artması,
¨ Titreşim problemleri,
¨ Düzensiz lastik aşınması,
¨ Aracın gücünün kullanılmasındaki verim kayıpları,
¨ Emniyet ve konfordan kayıplarla karşılaşılacaktır.
Yeni takılan basık seri lastiğin dönme çevresi orijinal lastiğe göre, - % 3 ila + % 2 arasında olmalıdır (- % 1.5 ila + % 0 tercih edilir). Tekerlek (lastik+jant) araca takıldığında, lastik ile aracın mekanik aksamı arasında temas eden nokta olmamalı, direksiyon manevrasında yeterli mesafe bulunmalıdır (temas, araç tam yükte iken ve direksiyona tam tur attırma şeklinde kontrol edilmelidir).
Otomobile takılacak lastiğin "hız sembolü" ve "yük indeksi" orijinal lastiğinki ile en azından aynı olmalı, hiçbir zaman daha düşük olmamalıdır (kış lastikleri bu kuralın dışındadır; yük indeksi daha düşük olmamak kaydı ile hız sembolü orijinal lastiğin hız sembolünden daha düşük olabilir, ancak bu konuda dikkat edilmesi gereken husus, araç hızının artık söz konusu lastik hız sembolü ile sınırlı olacağıdır).
LASTİK TABAN DESEN ÖZELLİKLERİ
Teknolojinin gelişmesiyle araçların güçleri, dolayısıyla hızları arttı ve buna paralel olarak yollar zamanla iyileşti. Bu şartlar altında araçların, özellikle ıslak zeminlerde, kış koşullarında (kar, çamur vs.) kontrolü zorlaştı. Bu şartlar lastiklerde desen olgusunu zorunlu kıldı. Lastik teknolojisinde desen tasarımı otomobilin icat edilmesinden günümüze kadar geçen süre içinde gelişerek devam etmektedir.Günümüzde lastik desenleri daha spesifik ve fonksiyonel bir yapı oluşturacak şekilde ve bunu sağlayan gelişmiş cihazlarla (bilgisayarda simülasyon) tasarlanmaktadır.
Taban desen özelliklerine göre lastikler "standart (çok amaçlı), her mevsim, özel amaçlı, kar, gibi çeşitlere ayrılmıştır. Lastiklerde taban desen tasarımı, akustik konforu (lastikten kaynaklanan düşük gürültü, ses yapma özelliği) direkt etkiler. Plastik konfor (lastiğin yoldaki mevcut bozuklukları, arızaları filtre etme özelliği) ise, lastiğin karkas yapısına, topuk dolgu kauçuk karışımına ve bir bütün olarak lastiğin kauçuk karışımına bağlıdır.
Standart Desenli (Yönsüz) Lastikler
Standart desenli lastikler, değişik segmentlerde tasarlanabilir. Otomobil lastiklerindeki segmentasyon ise, SR/TR hız grupları 80 seri, SR/TR hız grupları 70/65 seriler, HR hız grubu, VR/ZR hız grupları, Winter (kış) lastikleri olarak tanımlanır. VR/ZR hız grubu ve kış lastikleri araçta kullanım yerlerine ve araçlara göre daha spesifik (özel amaçlı) kullanımlar için genellikle yönlü veya asimetrik desen yapısında tasarlanırlar. Standart desenli lastiklerde takma yönü yoktur. Yeni lastik janta dolayısıyla araca monte edilirken, araç hareket halindeyken lastiğin dönmesi gereken bir yönü yoktur. Buda pratikte, takma-sökme kolaylığı sağlayan bir özelliktir. Lastikten çok amaçlı performans alınması için tasarlanırlar. Performans özellikleri temel beklentileri karşılayacak düzeydedir. Genellikle otomobil üreticisi firmalar tarafından Orijinal Ekipman (O.E) olarak tercih edilir ve kullanılır.
http://img24.imageshack.us/img24/4476/44636352.gif
Lastik terminolojisinde “Directional” ifadesi, lastiğin araç altında dönmesi gereken bir yönü olduğunu belirtir. Genellikle lastiğe önden bakıldığında, blok ve kanalların merkeze yaklaştıkça oluşturdukları şekil hemen “ok başı” çağrışımı yaparak yön hissi uyandırdığından bu tip lastiklere yönlü (directional) lastik denilmektedir. Ancak lastiğin dönüş yönü deseninden değil yanağındaki işaretlerden, şekillerden (ok şeklinde kabartmalar), veya yönlü olduğunu belirten yazılardan anlaşılır. Lastik teknolojisinde yönlü (directional) desen tasarımının sağladığı avantajları belirtirsek;
- Islak zeminde, temas alanda su tahliyesi yüksektir. Ok şeklindeki taban deseni su film şeridini yırtarak zeminle temas alandaki suyu hızla tahliye eder ve ıslakta daha güvenli sürüş imkanı verir.
- Kuru ve özellikle ıslak zeminde fren yapıldığında zemine temas eden kanal ve blokları “ters ok başı” oluşturarak kaymaya karşı daha fazla direnç gösterir ve frenleme mesafesi kısalır.
- Daha az gürültü yapar, böylece akustik (ses) konforu daha iyidir.
Otomotiv sektöründe günümüzde güçleri ve hızları artan araçların kontrolünde sağladığı avantajlar nedeniyle yönlü lastik desen tasarımının önemi her geçen gün artmaktadır. Lastiğin yanağında yer alan ok işareti, lastiğin araç altındaki dönüş yönünü gösterir ve lastiğin ters takılmasını (dönüş yönünün değişmesi) önlemek için, takma-sökme işlemini yapan kişileri uyarmak amacıyla konulmuştur. Ters takılması durumunda lastikten alınacak üstün performans özellikleri kayba uğrar.
http://img832.imageshack.us/img832/2679/85110512.gif
Takma-sökme işlemi yapılırken kesinlikle bu işarete uyulması gerekir. Araç üzerindeki lastiklerde herhangi bir nedenle sağ-sol yapılma zorunluluğu doğduğunda; lastik, yanağındaki ok işareti yönünde dönecek şekilde takılmalıdır. Yedek lastik araca takılacaksa ve dönüş yönü uygun değilse en yakın serviste lastik jant üzerinde iç-dış yapılarak kullanılmalıdır.
Asimetrik (Asymmetric) Lastikler
Değişken yol, iklim şartlarında araçtan beklenen performansın alınabilmesi, daha fonksiyonel lastiklerin tasarlanması ihtiyacını doğurmuştur. Bu sebepten dolayı asimetrik taban desen tasarımlı lastikler önceleri yüksek performanslı otomobiller için özel üretilirken günümüzde diğer grup araçlar için hızla yaygınlaşmaktadır. Yüksek hız grubu araçlar için asimetrik desenli lastikleri, dünyada ilk defa Pirelli tasarlamıştır. Yine standart grup için Türkiye’de ilk defa piyasay sunmuştur. Asimetrik desenin özelliği, tabandaki farklı blok ve kanal yapısının değişik performans beklentilerini karşılamasıdır. Lastik deseni dönüş yönüne göre ortadan ikiye bölündüğünde iki farkllı desen ortaya çıkar. Asimetrik lastiklerin yanaklarında araç altında dönmesi gereken yönü olduğunu belirten işaretler veya yazılar vardır. Örneğin, “OUTER” gibi. Bu, lastik araca takıldığında “outer” yazan yanağın dışa geleceğini belirtir.
Asimetrik desenli lastikler, özel amaçlı performans almak için üretildiklerinden, temas alanda lastiğin desenindeki farklı bölümlerin görevi ayrı ayrıdır.
Örneğin, çevresel düz blok lastiğin düzgün dönmesini (yönel kararlılığını) ve kuru zeminde mükemmel tutunmayı sağlarken, ok başı şeklinde dizilen bloklar suyu tahliye etmeyi ve tutunmayı, iç omuzlara göre daha geniş ve uzun olan dış omuz blokları da virajlarda tutunmayı, merkezkaç kuvveti nedeniyle ortaya çıkan kuvvetlere karşı direnmeyi sağlar. Asimetrik lastiklerde dış omuz blokları genellikle geniş ve uzun dizayn edilir. Çünkü virajlarda lastiğin dış omuzlarına daha fazla yük biner ve dolayısıyla da fazla zorlanma ve deformasyon oluşur.
Kış Lastikleri
Lastiklerin mevsimsel kullanımına göre yapılan sınıflandırma yaz lastikleri ve kış lastikleri olarak tanımlanır. Kış lastikleri zemini karla veya buzla kaplı olan özellikle yaz lastikleri ile tutunmanın çok zor olduğu yollarda kullanılmak için özel üretilen lastiklerdir. Çivisiz ve çivi ile kullanılan kar lastikleri olmak üzere ikiye ayrılırlar.
http://img189.imageshack.us/img189/4114/tekbil17.gif
Çivisiz (non-studdable) kış lastikleri;
Bu tip kış lastiklerinin tabanında, çivilerin monte edileceği (çakılacağı) çivi yuvaları yoktur. Daha çok yumuşak veya sulu kar ile kaplı yollar için uygundur. Bu tip lastiklerin ıslak yollardaki performansı çok iyidir. Buna karşılık kuru zeminlerde, taban desen tasarımları ve kauçuk karışımları nedeniyle çabuk ısınırlar ve akustik konforları iyi değildir. Çünkü kar lastiklerindeki lamellerin sayısı standart lastiklere göre çok fazladır.
Bu, kış lastiklerinin karekteristik özelliğidir. Ancak günümüzde yüksek hızlarda da optimize edilmiş performans veren çok daha az ısınan ve akustik konforu (düşük ses üretimi) çok daha iyi olan kış lastikleri geliştirilmiştir. Örneğin, Pirelli’nin geliştirdiği WINTER 160 / 190 Directional ve WINTER 190 / 210 Asymmetric gibi.
http://img692.imageshack.us/img692/5341/68073709.gif
Çivili (studdable) kar/kış lastikleri
Çok sert geçen kış şartlarında karlı ve buzlu zeminlerde kullanılmak amacıyla üretilen lastiklerdir. Bu tip lastiklerin tabanında, çivi çakılabilmesi için konulmuş çivi yuvaları mevcuttur.
Çivili lastikler, buz veya sıkışmış sert karla kaplı zeminlerde çok iyi çekiş, tutunma sağlar ve frenleme mesafesini azaltarak emniyetli olarak aracın durmasını sağlar. Ancak, kuru, ıslak ve yumuşak kar ile kaplı zeminlerde kullanıldıklarında yukarıda belirtilen olumlu özelliklerinin tersi bir etki gösterir.
Çivilerin fırlama tehlikesi olduğundan, özellikle kuru zeminlerde kullanılmamalıdır. Hızla dönen lastikten fırlayan çiviler çok tehlikelidir. Bundan dolayı çivili lastik kullanımı bazı ülkelerde yasaklanmış veya sınırlandırılmıştır. Bununla ilgili yasal düzenlemeler yapılmıştır.
Çivili kış lastiği;
ò Aracı el kitabında belirtilen doğru lastik ölçüsünde,
ò Standart lastiğinin yük indeksinde veya daha yüksek yük indeksinde olmalıdır.
Uyulması gereken hız limiti konusunda , yerel yasal sınırlamalar (eğer varsa), ETRTO’nun tavsiyeleri veya lastik üreticisi firmaların tavsiyeleri dikkate alınmalıdır. Hız limiti, bazı ülkelerde yasalarla belirlenmiştir. Örneğin, aracın çivili lastiklerle kullanımında, İsviçre’de 2 ve 4 şeritli yollarda maksimum 80 km/saat hıza izin verilirken, otoyollarda ve şehir içinde çivili lastik kullanımına izin verilmemiştir.
---------
ALINTIDIR
