LPG ve Ateşleme Avansı ( Ignition advance on LPG )
Birçoğumuz aracına LPG dönüşümü yaptırıyor ve aracını <%90 oranda LPG'de kullanıyor. Kimisi karbüratörlü, kimisi sıralı sistem, kimisi standalone ECU ile yürüyor, kimisinde ateşleme elektronik, kimisinde distribütörlü... Peki ama benzin için ayarlanmış olan avans haritamız acaba LPG'ye ne kadar uygun?
LPG ile benzinin yanma hızları birbirinden farklıdır. Düşük devirlerde LPG benzinden daha yavaş yanarken yüksek devirlerde LPG benzinden daha hızlı yanar.
Tabloda da görüleceği gibi yaklaşık 3000 devire kadar LPG benzinden daha yavaş yanar. Bu da 3000 devire kadar LPG'nin daha fazla avansa ihtiyaç duyduğunu, 3000 devire kadar daha yüksek avans verilmesi gerektiğini gösterir. Tabi ki 3000 devire kadar avans sabit arttırılmamalı. 3000'e yaklaştıkça kademeli olarak benzine eşitlenmeli.
3000 devirden sonra ise, yaklaşık 4000 devir gibi LPG ile benzin arasındaki avans farkı benzin lehine sabitlenir. Yani önce yüksek başlayıp, 3000'e kadar kademeli olarak benzine eşitlediğimiz avansı 3000 devirden 4000 devire kadar kademeli olarak kısmalı, 4000 devirden sonra benzinden sabit -8~10 derece kısarak seyrettirmeliyiz. Yoksa detonasyon oluşabilir.
Burada şu sorun ortaya çıkıyor; LPG her devir ve yük altında sabit olarak benzinden daha yavaş yanmaz. Bu da tüm devirler için komple avans haritasını + yönde kaydırmayı(shift ettirmeyi) veya distribütörden sabit avans vermeyi işlevsiz hale getirir.
Tabloda benzin avansını kırmızıyla, olması gereken ideal LPG avansını yeşille, avansa yapılacak tüm devirlerde sabit +10 müdahalesinin sonucu oluşan avans haritasını da mavi ile görebilirsiniz;
Görüyoruz ki bu şekilde avansa verilecek sabit bir artış yaklaşık 2500 devire kadar iyi sonuç verse de üst devirlerde vuruntu sorunu ile karşılaşmamıza sebep olacaktır.
Eğer bu şekilde tüm devirlerde sabit avans verirsek araba LPG'de rölantide ve 3000 devir altında stabil ve düzgün çalışırken ve hatta avans düzgün ayarlandığında benzinden daha yüksek tork bile verebilirken, 3000 devirden sonra verimsiz yanma başlar.
Bu yüzdendir ki zaten genelde LPG'de subap hasarları, egsoz subabı yanmaları ve oturmaları, yüksek EGT ve son hıza LPG'de ulaşamama durumları, genelde bu yüksek devirdeki avans dezavantajından kaynaklanır. Bu sorunlar ileri safhalarda piston, piston yüzeyi ve eteği, segman, gömlek hasarlarına yol açabilir.
Eğer araç ateşlemesini TDC(top dead center) sensöründen kontrol ediyorsa, bazı LPG kitleri bu sensörün değerini manipüle ederek avansa da müdahale edebiliyor. Bu kitlerin avans haritalarından avansa istediğiniz devir ve MAP değerinde ayrı ayrı müdahale edebiliyorsunuz.
Eğer bu şekilde bir kitimiz yoksa ama yine avansımız TDC ile kontrol ediliyorsa avans controller devreler mevcut. Ancak bu devreler ile genelde avans vermekten ziyade ancak üstlerde avansı kısabiliyorsunuz. Çünkü devre sinyali geciktirebiliyor ama gelmeyen sinyali öne alamıyor, yani avans veremiyor.
Distribütörden ayar yapacaklar ise eğer araçlarını yüksek devirde kullanmıyor, ekonomik sürüşler yapıyorlarsa distribütör üzerinden avansa müdahale edip biraz avans açabilirler. Bu 5~8 derece arasında olabilir. Ama üst devirlere çıkanlara bunu tavsiye etmiyorum.
Ayrıca bu şekilde avans vermelerde yalnızca LPG'ye göre yapılacak düzenlemeleri veya pozisyon switchi kullanılmadan yapılacak tek yönlü düzeltmeler benzinde özellikle düşük devirde açtığınız avans sonucu vuruntuya sebep olabilir.
Eğer araç standalone yürütülüyorsa ve çift avans haritası uygulanabiliyorsa bir switch ile LPG konumu sinyali alınıp LPG'de araç yukarıdaki grafiklere göre her devirde uygun şekilde hazırlanmış bir avans haritasında yürütülerek maksimum fayda, maksimum tork ve maksimum verim alınabilir. LPG kullanmanın belki de en verimli yolu budur, yani standalone ECU ile yürümektir. Veya swicth'li çalışan avans emülatörleri kullanmaktır.
Örnek bir MS avans ikili avans haritaları;
Tablo 1 LPG, Tablo 2 benzin için;
Burada hafiften bir ayrıma gidilmiş. Biraz daha sertleştirilebilir ayrım. Görüldüğü gibi 3000 devir civarında tablolar denk.
"Bunlara ne gerek var, benim arabamda vuruntu sensörü var" diyorsanız;
Maalesef benzinli bir arabadaki vuruntu sensörü sorunu yakıt kaynaklı algılıyor ve her devirde yakıt aynı yakıt olacağından haritayı komple kaydırıyor, tıpkı SFT, LFT değerleri gibi... Yani vuruntu sensörü olan bir araba LPG'de optimum avansla yürümüyor.
Ben uğraşamam bunlarla, zaten aracım da şuhaliyle çok güzel yürüyor diyorsanız;
benzin avans haritası ile LPG'de uzun süre yüksek devirlerde gazlamayın. Özellikle uzun yolda... Mümkünse VSR(benzin desteği) açarak 3000~4000 devir üstünde %50 üstü tps'de veya mapta yakıta bir miktar benzin püskürttürün. Bu sayede oktanı ve dolayısıyla avansı bir miktar toparlamış olursunuz.
Ayrıca LPG benzine göre yüksek oktanlı ama düşük kalorifik değere sahip bir yakıt olduğundan avansa müdahale edilmese bile EGT'de bariz artışlar göstermez. Çünkü yüksek devirlerde LPG'de yukarıda anlattığımız durumdan dolayı yanma daha kısa sürdüğünden egsoz döngüsünde yanma bitmiş olur. LPG'de EGT'nin tehlikeli olabileceği durumlar avans haritasına müdahale edilmemişse, düşük devir, uzun yol, düşük yük sabit sürüşleri olabilir. Çünkü bu durumda o devirde LPG'nin ihtiyacı olan avansı vermediğimizden LPG geç yanacak, egsoz fazında yanmasını sürdürerek EGT'yi artıracaktır.
Her halükarda buhar fazındaki LPG sıvı benzinin püskürtülmesi sonrası ortamdan transfer edeceği ısıyı transfer edemediğinden yanma ısısı bir miktar artar. Bunu çözmenin yolu iat'ı düşürmekten ve düzgün avanstan geçiyor. Bu amaçla water injection uygulanabilir. Fırsat bulunca kendi arabamda LPG'de water injection'ın etkilerini deneyip sonuçlarını paylaşmaya çalışacağım.
LPG'nin yanma ısısından bahsettik. Bir de bu ısı sebebiyle ihtiyaç duyulan buji tipi meselesi var.
LPG için benzinde kullandığınız bujinin bir kademe daha soğuğunu, mümkünse 0.1mm daha dar elektrot aralığında kullanın. Piyasada LPG bujisi olarak satılan bujilerin çoğu benzinde kullandığımız klasik iridyum bujilerin bir kademe daha soğuğudur zaten.
Soğuk buji kullanmanız benzinde olduğu gibi buji üzerinde deposit, kurum birikmesine sebep olmaz. Çünkü LPG deposit bırakmaz.
Konuyu bilgilendirme amaçlı açtım. Bildiklerimi, aklıam gelenleri, forumda eksikliğini gördüğüm konuları yazdım. İlave edeceğiniz, ekleyeceğiniz, eleştireceğiniz, soracağınız noktalar varsa seve seve okur, cevaplar, ben de istifade ederim.
Buraya, yani sonuna kadar okumuşsanız da ayrıca teşekkür ederim :)
